Πάνω από 2 δισ. ευρώ και περισσότερες από 15.000 θέσεις εργασίας θα μπορούσε να συνεισφέρει στην ελληνική οικονομία, η αξιοποίηση των προστατευόμενων περιοχών Natura. Για να γίνει αντιληπτό το μέγεθος, αρκεί κανείς να συγκρίνει το αντίστοιχο ευρωπαϊκό παράδειγμα.
Σύμφωνα με μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, οι χώρες της ΕΕ εισπράττουν έως και 300 δισεκατομμύρια ευρώ το χρόνο από την αξιοποίηση των προστατευόμενων περιοχών. Πρόκειται για τις πιο πολύτιμες και ελκυστικές τοποθεσίες της ηπείρου μας, οι οποίες προσελκύουν έως και 2 δισεκατομμύρια επισκέπτες κάθε χρόνο και δημιουργούν πάνω από 4 εκατομμύρια θέσεις εργασίας που σχετίζονται άμεσα με τη διατήρηση υγιών οικοσυστημάτων. Σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες, η ένταξη μιας περιοχής στο δίκτυο Natura 2000 δεν εξασφαλίζει μόνο την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, αλλά και την οικονομική ανάπτυξη ολόκληρης της περιοχής. Ας δούμε τι συμβαίνει στην Ελλάδα, σύμφωνα με τα στοιχεία της νέας έρευνας που πραγματοποίησε η διαΝΕΟσις.
Το 27,3% της χερσαίας και το 6% της θαλάσσιας έκτασης της χώρας μας είναι χαρακτηρισμένες ως προστατευόμενες περιοχές. Το δίκτυο αυτό καλύπτει 26.000 περιοχές και συνολικά το 18% της επιφάνειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η προστασία αυτών των περιοχών έχει βοηθήσει στην επιβίωση μερικών από τα πιο εκπληκτικά οικοσυστήματα του κόσμου, ενώ έχει αποδεδειγμένα σημαντικές θετικές συνέπειες για τις ευρωπαϊκές κοινωνίες, τόσο για τη δημόσια υγεία και την κοινωνική συνοχή, αλλά ακόμα και για τον τομέα της οικονομίας.
Τις περιοχές αυτές διαχειρίζονται οι Φορείς Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών (ΦοΔΠΠ), που ιδρύθηκαν πριν από 18 χρόνια. Η λειτουργία τους όμως αποδείχτηκε προβληματική, με αποτέλεσμα οι φορείς αυτοί να διαχειρίζονται περίπου το 30% των προστατευόμενων περιοχών στην Ελλάδα. Οι υπόλοιπες, δεν έχουν κανέναν επίσημο φορέα αρμόδιο για την προστασία και την αξιοποίησή τους. Κι αυτοί που υπάρχουν, αντιμετωπίζουν πρόβλημα χρηματοδότησης. Κάθε χρόνο ανανεώνεται η έκτακτη χρηματοδότησή τους από ευρωπαϊκούς πόρους (κάτι που κινείται στα όρια της νομιμότητας) για να μπορέσουν να εξακολουθούν να λειτουργούν.
Η διαΝΕΟσις μελετώντας τις πρακτικές των άλλων χωρών και αναλύοντας τα προβλήματα των υφιστάμενων ελληνικών δομών, αλλά και τις ιδιαιτερότητες της λειτουργίας του ελληνικού κράτους, κατέληξε σε μια σειρά από προτάσεις για ένα νέο λειτουργικό μοντέλο διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών. Τι πλαίσιο αυτό προβλέπει:
- Τη δημιουργία 13 ΦοΔΠΠ στα αντίστοιχα γεωγραφικά όρια των περιφερειών της χώρας.
- Κάθε ΦοΔΠΠ θα αναλαμβάνει την ευθύνη για το σύνολο των προστατευόμενων περιοχών στην περιφέρειά του.
- Στους νέους ΦοΔΠΠ περνά το σύνολο των υποδομών που ανήκουν στους υφιστάμενους ΦοΔΠΠ, οι οποίοι λειτουργικά ενσωματώνονται στους νέους.
- Για προστατευόμενες περιοχές που γεωγραφικά ανήκουν σε περισσότερους του ενός ΦοΔΠΠ, τα διαχειριστικά σχέδια συντάσσονται από κοινού.
- Οι ΦοΔΠΠ διοικούνται από 11μελή διοικητικά συμβούλια που περιλαμβάνουν εκπροσώπους της τοπικής αυτοδιοίκησης, περιβαλλοντικών οργανώσεων, του κεντρικού κράτους και αρμόδιους επιστήμονες.
- Εκτός από τον Πρόεδρο του Δ.Σ., κάθε ΦοΔΠΠ θα έχει και Διευθύνοντα Σύμβουλο ο οποίος θα είναι έμμισθο στέλεχος με εμπειρία διοίκησης από τον ιδιωτικό ή το δημόσιο τομέα.
- Το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας θα συντάξει κοινό, λεπτομερή εσωτερικό κανονισμό λειτουργίας των ΦοΔΠΠ που θα καλύπτει όλες τις διοικητικές δραστηριότητες όλων των φορέων.
- Κάθε ΦοΔΠΠ θα πρέπει να έχει επαρκές διοικητικό και επιστημονικό προσωπικό, ενώ θα πρέπει να μπορεί να συνάπτει συμβάσεις με φυσικά πρόσωπα και άλλους προμηθευτές.
- Η υπάρχουσα Επιτροπή "Φύση 2000" θα ενεργεί ως Εθνική Επιτροπή Προστατευόμενων Περιοχών, παρακολουθώντας, συντονίζοντας και αξιολογώντας τη λειτουργία των ΦοΔΠΠ.
- Οι σημερινοί ΦοΔΠΠ συγκεντρώνουν μια γιγάντια λίστα από αρμοδιότητες. Προτείνεται να αφαιρεθούν οι κατασκευαστικές και οι ελεγκτικές αρμοδιότητες από τους νέους ΦοΔΠΠ, καθώς συχνά επικαλύπτονται από άλλες υπηρεσίες του κράτους, έχουν μεγάλο κόστος και αμφισβητήσιμα αποτελέσματα. Και η φύλαξη αλλά και η σχεδίαση και κατασκευή υποδομών στις συγκεκριμένες περιοχές θα μπορούν να γίνονται πιο αποτελεσματικά από άλλους φορείς του κράτους.
Η εικόνα σήμερα
Σήμερα υπάρχουν συνολικά 28 ΦοΔΠΠ, οι οποίοι καλύπτουν συνολικά μόνο 95 από τις 419 προστατευόμενες περιοχές της χώρας. Η νομοθεσία προβλέπει ότι σε περίπτωση που δεν έχει συσταθεί ΦοΔΠΠ για τη διαχείριση μιας περιοχής, μπορεί να ανατεθεί αυτή η δουλειά σε άλλους φορείς ή υπηρεσίες, σε οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης, ακόμα και σε ΑΕΙ. Για να ανατεθεί σε φορέα του Δημοσίου πρέπει να υπάρξει Προεδρικό Διάταγμα, αλλά σε νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου μπορεί να ανατεθεί με μια απλή σύμβαση. Στην πράξη, όμως, όλες οι προστατευόμενες περιοχές που δεν ανήκουν στην αρμοδιότητα κάποιου ΦοΔΠΠ -δηλαδή το 70% της συνολικής έκτασης των προστατευόμενων περιοχών της χώρας-, δεν ανήκουν στην αρμοδιότητα κανενός. Δεν υπάρχει κανένας φορέας υπεύθυνος για την προστασία τους.
Επιπλέον, και αυτοί οι ανεπαρκείς ΦοΔΠΠ που υπάρχουν αντιμετωπίζουν σοβαρά οικονομικά προβλήματα και ελλείψεις, τόσο σε ανθρώπινο δυναμικό, όσο και σε υλικοτεχνική υποδομή. Από όλες τις πιθανές πηγές χρηματοδότησης που θα μπορούσαν να έχουν, αξιοποιούνται πλέον μόνο τα κρατικά κονδύλια από το Πράσινο Ταμείο (7,8 εκατ. ευρώ το χρόνο), ενώ μέχρι πρόσφατα στηρίζονταν αποκλειστικά στο ΕΣΠΑ, παρ' όλο που αυτό τυπικά απαγορεύεται (τα κεφάλαια από τα ευρωπαϊκά ταμεία συνοχής προορίζονται για να χρηματοδοτούν συγκεκριμένα προγράμματα, και όχι πάγιες ανάγκες του Δημοσίου). Υπάρχει πολύ σοβαρό πρόβλημα σχεδιασμού και προσλήψεων, πρόβλημα διοίκησης (όλοι οι ΦοΔΠΠ διοικούνται λίγο-πολύ από εθελοντές-μέλη του Δ.Σ., χωρίς να υπάρχει εκτελεστικός διευθυντής), ενώ ο κάθε ΦοΔΠΠ έχει και διαφορετικό κανονισμό λειτουργίας και οργάνωσης. Οι υπάρχοντες φορείς, λοιπόν, είναι κατά κανόνα αδύνατον να υπηρετήσουν επαρκώς τις πάρα πολλές και ιδιαίτερα σύνθετες αρμοδιότητές τους, που απαιτούν γνώσεις και ικανότητες διαχείρισης οικοτόπων, εμπειρία στη λήψη αποφάσεων και τον σχεδιασμό δράσεων, καθώς και ικανότητες επικοινωνίας, ενημέρωσης και συντονισμού επιμέρους ομάδων.
Και οι συνέπειες δεν έχουν να κάνουν μόνο με την προστασία και την αξιοποίηση των συγκεκριμένων περιοχών. Ως χώρα κινδυνεύουμε και με πρόστιμο από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Το 2016 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έστειλε στην Ελλάδα αιτιολογημένη γνώμη με την οποία την καλεί να "θεσπίσει κατάλληλο επίπεδο προστασίας των περιοχών Natura 2000", καθώς η χώρα μας δεν έχει υλοποιήσει τα απαραίτητα μέτρα για την προστασία και τη διατήρηση των συγκεκριμένων περιοχών. Αν συνεχιστεί αυτή η κατάσταση η χώρα μας θα παραπεμφθεί στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Μόλις τον Οκτώβριο του 2017 το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας προκήρυξε διαγωνισμό για τις απαραίτητες μελέτες, τα σχέδια Προεδρικών Διαταγμάτων και τα Σχέδια Διαχείρισης των περιοχών Natura. Ο συνολικός σχεδιασμός αναμένεται να ολοκληρωθεί σε τρία χρόνια.
Το παράδειγμα της Φιλανδίας
Στη Φινλανδία, ας πούμε, υπάρχει ένας ειδικός οργανισμός (National Heritage Service of Metsähallitus) που εποπτεύεται από το υπουργείο Γεωργίας και διαχειρίζεται τις προστατευόμενες περιοχές. Εκπονεί και υλοποιεί ειδικά διαχειριστικά σχέδια για τις περιοχές που είναι εθνικά πάρκα ή ζώνες άγριας φύσης, ενώ στις υπόλοιπες διοικεί με βάση τα υφιστάμενα διαχειριστικά σχέδια. Ο οργανισμός αυτός έχει και καθαρά επιχειρηματικό σκέλος, που αφορά την αξιοποίηση αυτών των περιοχών. Αυτή η δραστηριότητα αποφέρει κέρδη ύψους 100 εκ. ευρώ το χρόνο στην οικονομία της χώρας.
Στη Δανία κάθε περιοχή Natura 2000 έχει δικό της σχέδιο διαχείρισης, που εκπονείται σε κεντρικό επίπεδο από το υπουργείο Περιβάλλοντος. Το σχέδιο διαχείρισης, το οποίο περνά από μια ανοιχτή διαδικασία διαβούλευσης πριν οριστικοποιηθεί και εγκριθεί, ορίζει με ακρίβεια τις αρμοδιότητες και τις ευθύνες για κάθε φορέα (υπουργεία, τοπική αυτοδιοίκηση, ιδιοκτήτες γης κ.λπ.) σε κάθε περιοχή. Και στο Βέλγιο και στην Ολλανδία γίνεται κάτι παρόμοιο: Τοπική αυτοδιοίκηση και άλλοι τοπικοί φορείς συνεργάζονται με το κεντρικό κράτος για να καταλήξουν σε ακριβή διαχειριστικά σχέδια για κάθε περιοχή.
Περισσότερα: https://www.dianeosis.org/research/natura-2000-research/
Κατεβάστε ολόκληρη η μελέτη: https://www.dianeosis.org/wp-content/uploads/2017/11/natura2000.pdf
