ΠΡΑΞΗ

Τα δάση αποτελούν σημαντικό τομέα για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), δεδομένου ότι καλύπτουν το 37,8% του ευρωπαϊκού εδάφους και συνιστούν στοιχειώδη βιοποριστικό παράγοντα για 3,4 εκατ. άτομα (δασοκομία και κλάδοι που βασίζονται στα δάση). Επιπλέον, η ΕΕ είναι ο δεύτερος παραγωγός - μετά τις Ηνωμένες Πολιτείες - στρογγυλής βιομηχανικής ξυλείας και παράγει περίπου 80% του φελλού παγκοσμίως. Τα δάση διαδραματίζουν επίσης σοβαρό ρόλο στο πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής, όχι μόνο για τη δέσμευση του άνθρακα αλλά και λόγω της παραγωγής βιομάζας * και των δυνατοτήτων που προσφέρουν όσον αφορά τις ανανεώσιμες μορφές ενέργειας.

Ως εκ τούτου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καθόρισε τέσσερις βασικούς στόχους που επιβάλλεται να υλοποιηθούν για να βελτιστοποιηθεί η αειφόρος διαχείριση και ο πολυλειτουργικός ρόλος των δασών στην ΕΕ. Πρόκειται για τη μακροπρόθεσμη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας, τη βελτίωση και την προστασία του περιβάλλοντος, τη συμβολή στην καλύτερη διαβίωση και τη διευκόλυνση των επικοινωνιών και του συντονισμού, ώστε να επιτευχθεί μεγαλύτερη συνέπεια και συνεργασία σε διάφορα επίπεδα.

Η Επιτροπή δεν διαθέτει πλέον ειδικό χρηματοδοτικό μέσο για τα δάση. Μετά το 2006, η Επιτροπή διευκρινίζει στο σχέδιο δράσης τις δυνατότητες οικονομικής υποστήριξης από το 2007 αξιοποιώντας διάφορα κοινοτικά μέσα, όπως το πρόγραμμα αγροτικής ανάπτυξης (ανάπτυξης της υπαίθρου), το πρόγραμμα περιφερειακής ανάπτυξης, το χρηματοδοτικό μέσο για το περιβάλλον Life+ και το 7ο πρόγραμμα-πλαίσιο για την έρευνα.

Ο πολυλειτουργικός ρόλος των δασών

Τα δάση διαδραματίζουν σοβαρό ρόλο σε πολλαπλά επίπεδα. Από οικονομική σκοπιά, ο δασικός τομέας αποτελεί σημαντική πηγή εισοδημάτων σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Παράλληλα, όσον αφορά το περιβάλλον, τα δάση είναι καθοριστικής σημασίας για τη διαφύλαξη της βιοποικιλότητας και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Τέλος, τα δάση έχουν ιδιαίτερη σημασία από κοινωνική και πολιτιστική σκοπιά, επειδή είναι ιδιαίτερα ελκυστικά για τους αστικούς πληθυσμούς, επιτρέπουν την ανάπτυξη ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων ή δραστηριοτήτων χρήσιμων για την υγεία και αντιπροσωπεύουν σημαντική πολιτιστική κληρονομιά.

Η Επιτροπή έχει καθορίσει τους εξής τέσσερις κύριους στόχους:

• μακροπρόθεσμη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας,
• βελτίωση και προστασία του περιβάλλοντος,
• συμβολή σε μια καλύτερη ποιότητα ζωής,
• ενθάρρυνση του συντονισμού και της επικοινωνίας.

Οι εν λόγω στόχοι θα υλοποιηθούν μέσω 18 κοινών δράσεων καθοριστικής σημασίας από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη. Το σχέδιο δράσης προβλέπει επίσης συμπληρωματικές ενέργειες που τα κράτη μέλη δύνανται να αναλάβουν σύμφωνα με τις ιδιαιτερότητες και τις προτεραιότητές τους, ενίοτε με τη βοήθεια των ήδη υφιστάμενων κοινοτικών μέσων.

Μακροπρόθεσμη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας

Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η ανταγωνιστικότητα της δασοκομίας. Ο συγκεκριμένος τομέας προσφέρει ιδιαίτερες δυνατότητες παραγωγής νέων προϊόντων και παροχής υπηρεσιών υψηλής ποιότητας και μπορεί να εξυπηρετήσει την ολοένα αυξανόμενη ζήτηση ως πηγή ανανεώσιμων πρώτων υλών. Η Επιτροπή προτείνει πέντε δράσεις-κλειδιά για την επίτευξη του εν λόγω στόχου:

• δράση-κλειδί 1: η Επιτροπή θα εκπονήσει μελέτη για τις επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης στην ανταγωνιστικότητα της δασοκομίας στην ΕΕ, με στόχο να προσδιορίσει τους κύριους παράγοντες που επηρεάζουν την ανάπτυξη των δασικών δραστηριοτήτων στην ΕΕ. Το συγκεκριμένο έγγραφο θα αποτελέσει τη βάση των συζητήσεων σχετικά με τις δράσεις που θα πρέπει να αναληφθούν ώστε να βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητα και η οικονομική βιωσιμότητα του συγκεκριμένου τομέα,
• δράση-κλειδί 2: ενθάρρυνση της έρευνας και της τεχνολογικής ανάπτυξης με στόχο να αυξηθεί η ανταγωνιστικότητα του δασικού τομέα (ιδίως με το 7ο πρόγραμμα-πλαίσιο για την έρευνα). Η Επιτροπή και τα κράτη μέλη θα εξακολουθήσουν να υποστηρίζουν την ανάπτυξη της τεχνολογικής πλατφόρμας για τα δάση. Παράλληλα θα εξεταστεί το ενδεχόμενο δημιουργίας κοινοτικού επιστημονικού φόρουμ,
• δράση-κλειδί 3: ανταλλαγή και αποτίμηση της αποκομισθείσας πείρας σε ό,τι αφορά την αξιολόγηση και την εμπορική διακίνηση δασικών προϊόντων και υπηρεσιών που δεν σχετίζονται με την ξυλεία: εν προκειμένω, στόχο αποτελεί η ποσοστικοποίηση της αξίας των δασών και των λειτουργιών τους, ώστε να διαμορφωθούν μέσα εισοδηματικής αξιοποίησης αγαθών και υπηρεσιών που δεν αποτελούν αντικείμενο εμπορικής διακίνησης,
• δράση-κλειδί 4: προαγωγή της ενεργειακής αξιοποίησης της δασικής βιομάζας για την παραγωγή ενέργειας,
• δράση-κλειδί 5: διευκόλυνση της συνεργασίας μεταξύ των ιδιοκτητών των δασών και προαγωγή της εκπαίδευσης και της επιμόρφωσης στον δασικό τομέα.

Πέραν των δράσεων που έχουν αναληφθεί σε κοινοτικό επίπεδο, τα κράτη μέλη έχουν επίσης τη δυνατότητα: να προαγάγουν τη συνεργασία μεταξύ των ιδιωτών ιδιοκτητών δασών, της βιομηχανίας και άλλων παραγόντων σε ό,τι αφορά την ανάπτυξη νέων προϊόντων, παραγωγικών διαδικασιών, τεχνολογιών και εμπορικών διεξόδων· να διευκολύνουν τις επενδύσεις για την αύξηση της οικονομικής αξίας των δασών και να υποστηρίξουν τη συγκρότηση και την ανάπτυξη των ενώσεων των ιδιοκτητών των δασών.

Η προστασία και η βελτίωση του περιβάλλοντος

Γενικό στόχο αποτελεί να διατηρηθεί και να ενισχυθεί δεόντως η βιοποικιλότητα, η δέσμευση του άνθρακα, η ακεραιότητα, η υγεία και η αντοχή των δασικών οικοσυστημάτων σε διάφορες γεωγραφικές κλίμακες. Προς τούτο, η Επιτροπή προτείνει τις κάτωθι δράσεις-κλειδιά:

• δράση-κλειδί 6: διευκόλυνση της τήρησης εκ μέρους των κρατών μελών της ΕΕ των υποχρεώσεων που έχουν αναλάβει σε ό,τι αφορά το μετριασμό των κλιματικών αλλαγών βάσει της σύμβασης-πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών για την αλλαγή του κλίματος (CCNUCC) και του πρωτοκόλλου του Κιότο, και διευκόλυνση της προσαρμογής στις επιπτώσεις της αλλαγής του κλίματος·
• δράση-κλειδί 7: συμβολή στην πραγμάτωση των αναθεωρημένων κοινοτικών στόχων σε ό,τι αφορά τη βιοποικιλότητα για την περίοδο μετά το 2010 ·
• δράση-κλειδί 8: επεξεργασία ενός συστήματος εποπτείας των δασών μετά την ολοκλήρωση της δράσης επιτήρησης «Έμφαση στα δάση» ·
• δράση-κλειδί 9: βελτίωση της προστασίας των δασών στην ΕΕ.

Εξάλλου τα κράτη μέλη δύνανται, με την υποστήριξη του Ευρωπαϊκού Γεωργικού Ταμείου Αγροτικής Ανάπτυξης και του χρηματοδοτικού μέσου Life+ να προαγάγουν τα μέτρα υπέρ των δασών (με το Natura 2000, τα αγροδασικά συστήματα, τις εθνικές κατευθυντήριες γραμμές κ.λπ.), να συμβάλουν στην αποκατάσταση των δασών που έχουν υποστεί ζημίες από φυσικές καταστροφές και πυρκαγιές, να υποστηρίξουν τις μελέτες σχετικά με τα αίτια των δασικών πυρκαγιών, τις εκστρατείες ευαισθητοποίησης, την επιμόρφωση και τα έργα επίδειξης καθώς και να επανεξετάσουν και να ενημερώσουν ευρύτερες στρατηγικές για την αντιμετώπιση βιοτικών και αβιοτικών παραγόντων.

Η συμβολή στη βελτίωση της ποιότητας ζωής

Η Επιτροπή θεωρεί ότι είναι σημαντικό να διαφυλαχθεί και να υποστηριχθεί η κοινωνική και πολιτιστική διάσταση των δασών. Προς τούτο έχει προσδιορίσει τις κάτωθι δράσεις-κλειδιά:

• δράση-κλειδί 10: ενθάρρυνση της εκπαίδευσης και της ενημέρωσης σε ό,τι αφορά το περιβάλλον·
• δράση-κλειδί 11: διατήρηση και ενίσχυση του προστατευτικού ρόλου των δασών·
• δράση-κλειδί 12: διερεύνηση της δυναμικότητας των αστικών και προαστιακών δασών.

Επιπλέον, τα κράτη μέλη δύνανται, με την υποστήριξη του ΕΤΠΑ, να αυξήσουν τις επενδύσεις και την αειφόρο διαχείριση των δασών ώστε να βελτιωθεί η πρόληψη των φυσικών καταστροφών.

Ενθάρρυνση του συντονισμού και της επικοινωνίας

Μολονότι η δασική πολιτική εμπίπτει στις αρμοδιότητες των κρατών μελών, πολλές πρωτοβουλίες που έχουν επιπτώσεις στη δασική διαχείριση αναλαμβάνονται σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ως εκ τούτου, επιβάλλεται να βελτιωθεί η διατομεακή συνέπεια και συνεργασία, με στόχο να εξισορροπηθούν οι οικονομικοί, περιβαλλοντικοί και κοινωνικοπολιτιστικοί στόχοι σε διάφορα οργανωτικά και θεσμικά επίπεδα.

• δράση-κλειδί 13: ενίσχυση του ρόλου της Μόνιμης Δασικής Επιτροπής * ·
• δράση-κλειδί 14: ενίσχυση του συντονισμού μεταξύ των επιμέρους πολιτικών τομέων σε ό,τι αφορά τα δασικά θέματα·
• δράση-κλειδί 15: διερεύνηση της εφαρμογής της ανοικτής μεθόδου συντονισμού των εθνικών δασικών προγραμμάτων·
• δράση-κλειδί 16: ενίσχυση της θέσης της ΕΕ στις διεθνείς δράσεις που συνδέονται με τα δάση·
• δράση-κλειδί 17: ενθάρρυνση της χρήσης της ξυλείας και άλλων δασικών προϊόντων από δάση που αποτελούν αντικείμενο αειφόρου διαχείρισης·
• δράση-κλειδί 18: βελτίωση της ανταλλαγής πληροφοριών και της επικοινωνίας. Εν προκειμένω, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτίθεται να αναπτύξει διαδικτυακό τόπο αφιερωμένο στη διαχείριση των δασών στον εξυπηρετητή Europa.

Επιπλέον, τα κράτη μέλη καλούνται να δώσουν ιδιαίτερη δημοσιότητα στις σχετικές εκδηλώσεις τους, όπως η «εβδομάδα για τα δάση» ή μία «ημέρα για τα δάση», με στόχο να ευαισθητοποιηθεί η κοινή γνώμη όσον αφορά τα πλεονεκτήματα της αειφόρου διαχείρισης των δασών.

Σε ό,τι αφορά το συγκεκριμένο πρόγραμμα δράσης, η Επιτροπή θα πραγματοποιήσει ενδιάμεση αξιολόγηση το 2009 και συνολική αξιολόγηση το 2012.

Πλαίσιο

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ενέκρινε, τον Δεκέμβριο του 1998, απόφαση σχετικά με μια δασική στρατηγική για την Ευρωπαϊκή Ένωση [βλ. «Συναφείς πράξεις»]. Η Επιτροπή συνέταξε έκθεση για την εφαρμογή την πρώτη πενταετία και πρότεινε, μεταξύ άλλων, να εγκαινιαστεί ένα πρόγραμμα δράσης της ΕΕ για την αειφόρο διαχείριση των δασών. Τον Μάιο του 2005, το Συμβούλιο Γεωργίας και Αλιείας ζήτησε από την Επιτροπή να εκπονήσει πρόγραμμα δράσης. Παρά τη συντελεσθείσα πρόοδο τα τελευταία χρόνια, επιβάλλεται να καταστεί δυναμικότερη η αντίστοιχη διαδικασία. Όντως, πέραν των σοβαρότατων προβληματισμών λόγω της αλλαγής του κλίματος και της ανάληψης διαφόρων υποχρεώσεων, η διεύρυνση της 1ης Μαΐου 2004 άλλαξε τα δεδομένα (μεταξύ άλλων, επειδή οι δασόφυτες εκτάσεις αυξήθηκαν κατά 20%).

Ως εκ τούτου, μολονότι οι δασικές πολιτικές ως επί το πλείστον εμπίπτουν στις αρμοδιότητες των κρατών μελών, έχει καταστεί πλέον επιτακτική η ανάληψη συντονισμένης δράσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο, δεδομένου ότι τον δασικό τομέα αφορούν ορισμένες πολιτικές που αναπτύσσονται στο επίπεδο αυτό, όπως οι πολιτικές για την ανάπτυξη της υπαίθρου, την προστασία από τις πυρκαγιές και την ατμοσφαιρική ρύπανση, τη διαφύλαξη της βιοποικιλότητας (Natura 2000), την έρευνα ή, ακόμη, την ανταγωνιστικότητα της δασοκομίας.

Ψήφισμα του Συμβουλίου, της 15ης Δεκεμβρίου 1998, σχετικά με μια δασική στρατηγική για την Ευρωπαϊκή Ένωση [Επίσημη Εφημερίδα C 56 της 26.02.1999].

Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, της 10ης Μαρτίου 2005, με τίτλο «Έκθεση για την εφαρμογή της δασικής στρατηγικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης» [COM(2005) 84 τελικό - Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].