Της Μαρίας Κοζυράκη, Δρ. Δασολόγου – Αρχιτέκτονος Τοπίου

Αναπληρώτριας Δ/ντριας Συντονισμού & Επιθεώρησης Δασών της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Κρήτης

Φανταστείτε το Βάι καμένο ολοσχερώς από μια 'συνηθισμένη' (για τα δεδομένα των μεσογειακών οικοσυστημάτων και τις σύγχρονες καταστάσεις) θερινή πυρκαγιά. Σε ένα άλλο, διόλου απίθανο σενάριο, φανταστείτε του φοίνικες του Βάι να στέκονται αποκεφαλισμένοι από την επέλαση του ρυγχοφόρου Rynchophorus ferrugineus, μια εικόνα γνώριμη στους Ηρακλειώτες από τις περιοχές της Αμμουδάρας, των Μαλίων και της Χερσονήσου. Και τότε ας καθίσουμε, όλοι μαζί, ψύχραιμα και σοβαρά να συζητήσουμε για τη σύσταση του Φορέα Διαχείρισης και την εκπόνηση ενός εξειδικευμένου διαχειριστικού σχεδίου για το πάλαι ποτέ φοινικόδασος του Βάι, υπό τις ανύπαρκτες εφαρμοστικές εγκυκλίους και οδηγίες του Νόμου 3937/2011 για τη Διατήρηση της Βιοποικιλότητας.

Για πολλοστή φορά, θα επαληθεύσουμε το εθνικό χαρακτηριστικό μας να δρούμε κατασταλτικά σε όλα τα θέματα που αφορούν το περιβάλλον και όχι προληπτικά και έγκαιρα, λαμβάνοντας μέτρα προστασίας και διαφύλαξης των πολύτιμων φυσικών μας πόρων. Η απουσία θεσμοθετημένου φορέα διαχείρισης δεν συνεπάγεται την αποχή των αρμόδιων κρατικών υπηρεσιών από τις υποχρεώσεις τους για την προστασία και εξυγίανση των φυσικών οικοσυστημάτων.

Φορέα διαχείρισης του προστατευόμενου δάσους του Βάι αποτελούσε και αποτελεί συνταγματικά η Δασική Υπηρεσία του Λασιθίου, η οποία είναι υπεύθυνη και υπόλογη για τη διατήρηση και το μέλλον του φοινικόδασους. Για να μην γελιόμαστε, ένας φορέας διαχείρισης δεν μπορεί ν' αποτελέσει εξ' ορισμού τον απομηχανής θεό για την επίλυση των προβλημάτων που αφορούν τις προστατευόμενες φυσικές περιοχές, οι οποίες σχεδόν στο σύνολο τους στην Κρήτη αποτελούν δάση και δασικές εκτάσεις.

Ως πολίτες, υπάλληλοι και δασολόγοι μας προκαλούν εντύπωση και εύλογα ερωτηματικά οι καταιγιστικές κι αλλεπάλληλες δημοσιεύσεις με πηχυαίους τίτλους και δηλώσεις τύπου «μπήκαν με μπουλντόζες στο φοινικόδασος», «ψεκάζουν τους φοίνικες με ληγμένα σκευάσματα», «αποψιλώνουν τους φοίνικες του Βάι», «κάνουν κήπο ένα σημαντικό φυσικό οικοσύστημα»... Είναι απορίας άξιο το πως αναλωνόμαστε σε ένα παιχνίδι εντυπώσεων και παραπλάνησης της κοινής γνώμης και απομακρυνόμαστε από την ουσία της υπόθεσης, που είναι η επείγουσα ανάγκη της διάσωσης και αειφορικής διατήρησης του Βάι.

Τα ερωτηματικά και η αγανάκτηση μας προκύπτουν από το γεγονός ότι αυτές οι καταστροφολογικές δηλώσεις προέρχονται από το επιστημονικό δυναμικό έγκριτων φορέων, όπως ένα μουσείο φυσικής ιστορίας, σοβαρών μη κυβερνητικών οργανώσεων και δραστήριων τοπικών πρωτοβουλιών οικολόγων, σεβαστών δυνάμεων που αποτελούσαν ανέκαθεν συμμάχους της δασικής υπηρεσίας στις προσπάθειες προστασίας του πολλαπλά βαλλόμενου φυσικού περιβάλλοντος. Και όταν οι βαρύγδουπες δηλώσεις δεν πιάνουν τόπο και αμφισβητούνται από τους σκεπτόμενους ως υπερβολές, τότε ξεκινούν οι χαρακτηρισμοί «η δασική υπηρεσία είναι ελλιπής και καταστροφική για το περιβάλλον», «οι δασολόγοι είναι επιστημονικά ανεπαρκείς και κοντόφθαλμοι», «υπάρχουν αλλού επιστήμονες με βαριά βιογραφικά και ολοκληρωμένη άποψη και γνώση για το φυσικό περιβάλλον»... Η δασική υπηρεσία, με την αδιαμφισβήτητη τεχνογνωσία, κατάρτιση και εμπειρία δεκαετιών που διαθέτει στην προστασία και διατήρηση του δασικού και φυσικού περιβάλλοντος, ακούει με σοβαρότητα και υπευθυνότητα, χωρίς όμως με τη σειρά της να καταφεύγει σε ειρωνείες και μομφές, τις ανησυχίες και αντιδράσεις που πυροδοτήθηκαν και οι οποίες, δυστυχώς, αναλώνονται μόνο σε ένα αδιέξοδο κατηγορητήριο και στη διατύπωση ενός επιστημονικού λόγου που θριαμβεύει στη σφαίρα της θεωρίας και της έρευνας αλλά αδυνατεί να αγγίξει την πράξη και την πραγματικότητα, θέτοντας ρεαλιστικούς στόχους και στρατηγικές διαχείρισης και ανάδειξης του φοινικοδάσους και της ευρύτερης φυσικής περιοχής του Βάι.

Το Βάι είναι ένα μοναδικό φυσικό οικοσύστημα, ένας οικότοπος προτεραιότητας που χρήζει να προστατευτεί και να διατηρηθεί ως πολύτιμο στοιχείο της φυσικής και πολιτισμικής μας κληρονομιάς. Αναπόσπαστο τμήμα αυτού του οικοσυστήματος αποτελεί ο άνθρωπος, ο οποίος επιδρά διαχρονικά στη διαμόρφωση αυτού του περιβάλλοντος τόσο με τις δράσεις όσο και με την παρουσία του στο χώρο. Το φοινικόδασος του Βάι είναι το μεγαλύτερο τουριστικό αξιοθέατο του Λασιθίου και της Σητείας και ως εκ τούτου δέχεται στην ευρύτερη περιοχή ασφυκτικές πιέσεις σε σχέση με τις χρήσεις γης και την εκμετάλλευση του ως τόπος προσέλκυσης επισκεπτών. Ένα διαχειριζόμενο δασικό οικοσύστημα μεγάλης μεν εμβέλειας αλλά περιορισμένης χωρικής κλίμακας, που περιβάλλεται ασφυκτικά από ποικίλες τουριστικές δραστηριότητες, δεν μπορεί να εγκαταλειφθεί έρμαιο των απειλών και κινδύνων εξαφάνισης του (πυρκαγιά, κόκκινο ρυγχοφόρο σκαθάρι, πιέσεις μείωσης της δασικής επιφάνειας). Η δασική υπηρεσία υποχρεούται από το νόμο και το σύνταγμα να εκτελεί όλους τους αναγκαίους δασοκομικούς χειρισμούς για την εξυγίανση, την αναβάθμιση και τη διατήρηση του. Όσοι προπαγανδιστικά κατηγορούν τη Δ/νση Δασών για κηποτεχνικές εργασίες στο φοινικόδασος, προφανώς δεν γνωρίζουν ούτε τι είναι η δασολογική επιστήμη ούτε τι πρεσβεύει, από την άλλη, η φυτοτεχνία.

Αν ζητούμενο αποτελεί η μετάλλαξη του φοινικοδάσους σε παρθένο οικοσύστημα (κάτι που ποτέ δεν υπήρξε), τότε το σύνολο της λεκάνης που φύεται θα πρέπει να αποκλειστεί από κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα. Αν η Περιφέρεια και η Τοπική Αυτοδιοίκηση συμφωνούν με αυτή την προοπτική, καλούνται να δηλώσουν ευθέως και δημόσια τη δέσμευση τους στην απομάκρυνση όλων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων από την ευρύτερη φυσική περιοχή που περιβάλλει το φοινικόδασος και ότι αυτό συνεπάγεται.

Τα ειδικά δασοτεχνικά έργα που εκτελούνται στο Βάι έχουν ως στόχο την προστασία της ύπαρξης και την εξασφάλιση της υγείας και της αναγέννησης του φοίνικα του Θεόφραστου (Phoenix theophrasti), του μοναδικού αυτού είδους της ενδημικής χλωρίδας που η μέχρι σήμερα παρουσία του στο συγκεκριμένο χώρο χαρακτηρίζει την περιοχή ως οικότοπο προτεραιότητας. Η ευρωστία και η εξέλιξη του φοίνικα δημιουργούν τις προϋποθέσεις ανάπτυξης ενός ισορροπημένου και αναβαθμισμένου οικοσυστήματος, σε διαφορετική περίπτωση τα έτερα μέλη ενός 'ευτροφικού' βιότοπου ζουν σε βάρος της ύπαρξης των καχεκτικών και ευπαθών φοινίκων.

Το επιστημονικό υπόβαθρο και η εξειδικευμένη γνώση για να συνεχίζουμε να πράττουμε για την προστασία του Βάι υπάρχει. Η διάδοση ανακριβειών, οι φωνές απελπισίας και αγανάκτησης για την επερχόμενη καταστροφή, τα στοχευμένα δημοσιεύματα και ρεπορτάζ και οι συζητήσεις θεωρίας και αοριστολογίας μεταξύ υμετέρων δεν συνάδουν με το ρόλο και το κύρος επιστημονικών φορέων και ερευνητικών ιδρυμάτων, προκαλούν σύγχυση και αποπροσανατολισμό της κοινής γνώμης και, σίγουρα, δεν δημιουργούν προϋποθέσεις συνεννόησης και συνεργασίας με τους αρμόδιους και υπεύθυνους υπηρεσιακούς φορείς.