Το παρόν άρθρο αποτελεί τη σταχυολόγηση θέσεων από τον Δρ. Γκατζογιάννη, Διδάκτωρ Δασολογίας του Πανεπιστημίου "Georg-August Universität Göttingen", τακτικού ερευνητή Α' του ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε. και Προϊστάμενου του Εργαστηρίου Δασικής Διαχειριστικής και Δασικής Οικονομικής του Ινστιτούτου Δασικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Αγροτικής Έρευνας. Τα στοιχεία έχουν αντληθεί από το προσωπικό blog του Δρ. Γκατζογιάννη (http://gatzogiannis.blogspot.com).
Όπου υπάρχει κείμενο με italic (πλάγια γράμματα) αποτελεί την παράθεση από το πρωτότυπο.
Ως δασοπονία κατανοείται εδώ ο τομέας της εθνικής οικονομίας που δραστηριοποιείται γύρω από το δάσος και τα προϊόντα του, αλλά και το συνολικότερο εκείνο σύστημα που και μόνο μπορεί να εξασφαλίσει σχεδιασμένη, ορθολογική και καλά ελεγχόμενη διαχείριση των δασών.
Αναφερόμενος στην «κρίση», ο συγγραφέας επιχειρεί να συγκεντρώσει τα συστατικά της συνταγής που στις ημέρες μας έχει δηλητηριάσει τον επαγγελματικό χώρο της δασοπονίας. Και τα στοιχεία που παραθέτει μοιάζουν διαχρονικά, αντικατοπτρίζοντας εν μέρει και την εθνική μας ταυτότητα (ή ό,τι υπάρχει στη θέση της) ως πολίτες, έθνος, κράτος. Για την καταγραφή λοιπόν:
1. Νόμοι και νομικοί προσδιορίζουν την έννοια του δάσους. Η μόνιμη επωδός; Η εννοιολογική διάκριση μεταξύ δασών και δασικών εκτάσεων.
2. Διάσπαση της συνοχής των δασικών υπηρεσιών. Η Δασική Υπηρεσία, με την αποκέντρωση και την υπαγωγή των Δασαρχείων της στις Περιφέρειες και στο Υπουργείο Εσωτερικών, διασπάστηκε, έχασε τη συνοχή της και ταυτόχρονα και την ικανότητά της για άσκηση ουσιαστικής δασικής πολιτικής.
3. Υποβάθμιση παραγωγικών διαδικασιών. Οι παραγωγικές διαδικασίες και η εκμετάλλευση των δασών κινούνται κατά τις τελευταίες δεκαετίες στα όρια μεταξύ ορθολογισμού και αυθαιρεσίας. (για το θέμα αυτό έχουμε εκτενή αναφορά στη συνέχεια).
4. Κατακερματισμός αρμοδιοτήτων και καταστρατήγηση βασικών αρχών. Οι αρχές για σφαιρική, ενιαία και ολοκληρωμένη διαχείριση των δασικών οικοσυστημάτων καταστρατηγούνται και αντί αυτών προωθείται η διασπορά αρμοδιοτήτων και ευθυνών:
a. Χωρισμένη από τη Δ/νση Περιβάλλοντος η Ειδική Γραμματεία Δασών με τις υπόλοιπες Δ/νσεις.
b. Οι αρμοδιότητες διαχείρισης των προστατευόμενων δασών (εθνικών δρυμών, αισθητικών δασών, μνημείων της φύσης κ.ά.) μεταφέρονται από τη Δασική Υπηρεσία στο ΥΠΕΚΑ ενώ ιδρύθηκαν εκεί νέοι φορείς με παράλληλες και επικαλυπτόμενες αρμοδιότητες (άλλη δ/νση για τη διαχείριση, άλλη για την προστασία των δασών, άλλη για την ανάπτυξη δασικών πόρων, άλλη για τα αισθητικά δάση και τη θήρα, άλλη για τις αναδασώσεις κ την ορεινή υδρονομία και άλλη για τους δασικούς χάρτες). (σ.σ. αυτό ίσχυε όταν γραφόταν το κείμενο, δεν γνωρίζω αν ισχύει και τώρα. Αν θέλει κάποιος το επιβεβαιώνει)
c. Τα θέματα καταστολής δασικών πυρκαγιών μεταφέρονται (1998) από τις Δασικές Υπηρεσίες στο Πυροσβεστικό Σώμα, διασπώντας έτσι τη συνέχεια στο σύστημα αντιπυρικής προστασίας.
d. Ο έλεγχος και η προστασία της άγριας πανίδας μετατοπίζεται βαθμιαία στους κυνηγετικούς και άλλους φορείς.
e. Οι Δήμοι υπογράφουν με το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (ΥΠΑΑ&Τ) προγραμματικές συμβάσεις για εκτέλεση έργων μέσα στα δάση, χωρίς συχνά τα έργα αυτά να συμπεριλαμβάνονται στους σχεδιασμούς των δασικών υπηρεσιών.
Όλα αυτά αποτελούν βεβαίως φαινόμενα αμφισβήτησης της αποτελεσματικότητας των Δασικών Υπηρεσιών με σοβαρές επιπτώσεις, τόσο στο εσωτερικό των Δασικών Υπηρεσιών, όσο και προπάντων στο δάσος και τη δασική οικονομία.
Και τώρα στο ζουμί της «άβολης αλήθειας» όπως αναφέρει και ο τίτλος του άρθρου. Τα αίτια της ισοπέδωσης της Ελληνικής Δασοπονίας. Εξετάζοντας βαθύτερα τα φαινόμενα αμφισβήτησης των Δασικών Υπηρεσιών δεν μπορεί παρά να εστιάσει κανείς τόσο στις έξωθεν επεμβάσεις και τα κίνητρά τους, όσο και στην εσωτερική κατάσταση των Δασικών Υπηρεσιών (ΔΥ).
Ως προς τα εξωτερικά αίτια
• Η δόμηση σε δασικές εκτάσεις. Η έλλειψη χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού σε συνδυασμό με τις επαναλαμβανόμενες πράξεις αναγνώρισης αυθαιρέτων κτισμάτων οδηγεί κατ' ανάγκη σε πίεση για δόμηση σε δασικές εκτάσεις. Οι συνταγματικές ρυθμίσεις α) απαγόρευσης της δόμησης σε δασικές εκτάσεις και β) απαγόρευσης της αλλαγής προορισμού των δασών, που αποτέλεσαν ανάχωμα στην πίεση αυτή, μεταφράστηκαν σε κοινωνικό επίπεδο ως άρνηση των δασικών και των δασικών υπηρεσιών να υποστηρίξουν την ανάπτυξη. Το δε νομικό ζήτημα δεν εστιάστηκε στο πραγματικό πρόβλημα, δηλαδή στις ως άνω απαγορεύσεις, αλλά στην αλλαγή της έννοιας του δάσους, έτσι ώστε με την αλλαγή αυτή να επιτευχθεί και η άρση των ως άνω περιορισμών χωρίς άμεσο πολιτικό κόστος, που συνεπάγεται μια απόφαση για δόμηση σε δασικές εκτάσεις.
Έτσι λοιπόν, η κατάσταση αυτή οδήγησε πολλούς στο συμπέρασμα ότι ο ρόλος των Δασικών Υπηρεσιών πρέπει να υποβαθμιστεί ενώ η δασική νομοθεσία, που κατοχυρώνει και υλοποιεί τις ως άνω συνταγματικές ρυθμίσεις, πρέπει να αλλοιωθεί εκ των έσω.
• Το μοντέλο οργάνωσης και διοίκησης του κράτους. Με την υπαγωγή των ΔΥ στις Περιφέρειες και κατ΄ επέκταση στο Υπουργείο Εσωτερικών, με ταυτόχρονη μετακίνηση της Γενικής Δ/νσης Δασών και ΦΠ (Ειδική Γραμματεία Δασών πλέον), δηλαδή της κεφαλής των δασικών υπηρεσιών από το ΥΑΑ&Τ στο ΥΠΕΚΑ μεταπέσαμε από ένα κεντρικό συγκεντρωτικό και γραφειοκρατικό σύστημα σε ένα άλλο σύστημα διοίκησης με νέα προβλήματα και νέες αδυναμίες, με σημαντικότερη απ' όλες την ασυνέχεια και την έλλειψη σύνδεσης μεταξύ των υπηρεσιών διαφορετικών περιφερειών, αλλά και μεταξύ κεντρικής υπηρεσίας και περιφερειακών μονάδων. Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι η έλλειψη εθνικής δασικής πολιτικής και η έλλειψη υποστήριξης των περιφερειακών ΔΥ σε όλα τα επίπεδα (διοικητικό, επιστημονικό, νομικό κλπ).
• Η Κυριαρχία τομεακών λογικών. Η κυριαρχία τομεακών λογικών στη διαχείριση των φυσικών πόρων οδήγησε, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, σε αποσπασματικές παρεμβάσεις στα δάση και τα δασικά οικοσυστήματα και στην έλλειψη συνολικής ευθύνης για την υπόσταση και την προστασία των φυσικών πόρων της χώρας, και βέβαια σε ρήξη της συνοχής στο σύστημα διαχείρισης και προστασίας των δασών και κατ΄ επέκταση σε μειωμένη αποτελεσματικότητα όσον αφορά την προστασία των δασών.
Ως προς τις εσωτερικές αιτίες
Η δική μας ευθύνη. Η ανάγκη της αυτοκριτικής μας. Το φόβητρο που θίγει τον πυρήνα μιας συντριπτικής πλειοψηφίας νεο-ελλήνων και ένα από τα βασικά γνωρίσματα της φιλοσοφίας κάποιων που αιώνες πριν έτυχε να κατοικούν στον ίδιο γεωγραφικό χώρο: «γνώθι σ'αυτόν».
Οι ευθύνες ανήκουν στο σύνολο του κλάδου, σε αναλογία και σε μέγεθος αντίστοιχο με τις ευθύνες των νεο-ελλήνων για τη σύγχρονη 40χρονη (τουλάχιστον) πολιτική πραγματικότητα. Πάντα όμως συγκεκριμένα πρόσωπα έχουν συγκεκριμένες ευθύνες. Αυτά τα πρόσωπα αποτελούν οι λήπτες των αποφάσεων, οι διαχειριστές της εξουσίας (κρατικής και οικονομικής), οι διαμορφωτές της κοινής γνώμης και αυτοί που κερδοσκόπησαν (όχι απαραίτητα για το χρήμα) στην Ελληνική Δασοπονία. Σκοπός της αυτοκριτικής; να αναπροσαρμόσουμε τη συμπεριφορά μας, να συνειδητοποιήσουμε τα σφάλματα μας ως κλάδος και να δράσουμε:
• Στον τρόπο διοίκησης των ΔΥ: Εσωστρέφεια και συγκεντρωτισμός, έλλειψη εκπαίδευσης σε θέματα δημόσιας διοίκησης και διοίκησης επιχειρήσεων, αναχρονιστικό νομοθετικό πλαίσιο και εκφυλιστικά φαινόμενα (κομματισμός, αναξιοκρατία κλπ) είναι μερικά από τα φαινόμενα τα οποία αν δεν αποτέλεσαν τον κανόνα, δεν ήταν και εξαιρέσεις μέσα στις ΔΥ, γεγονότα που δημιούργησαν ένα αρνητικό κλίμα εντός των δασικών υπηρεσιών, αλλά και μια κακή εικόνα προς τα έξω.
• Στο σύστημα εκμετάλλευσης των δασών. Επιτρέψαμε (αν δεν εισηγηθήκαμε) λανθασμένες επιλογές στο σύστημα εκμετάλλευσης των δασών (και εννοώ το ΠΔ 126 και όχι μόνο), γεγονός που οδήγησε βαθμιαία στην υποβάθμιση παραγωγικών διαδικασιών στη δασοπονία.
• Έλλειψη οικονομικών κριτηρίων. Υπάρχει έλλειμμα οικονομικής σκέψης και οικονομικών κριτηρίων στην εκμετάλλευση των δασών και αυτό δεν βοήθησε στην σωστή αποτίμηση του έργου που παράγεται στη δασοπονία.
• Υστέρηση σε θέματα περιβάλλοντος. Δεν δόθηκε η δέουσα προσοχή στην περιβαλλοντική διάσταση της δασοπονίας και αυτό συνδέθηκε με υστέρηση σε θέματα οικολογίας και περιβάλλοντος και με υστέρηση προσαρμογής της δασοπονίας σε νέα κοινωνικά δεδομένα και νέες ανάγκες.
• Στο σύστημα εκτέλεσης δασοτεχνικών έργων. Η εμμονή στην αυτεπιστασία, χωρίς πάντοτε να έχουμε κριτήρια αποδοτικότητας και η έλλειψη εμπιστοσύνης στον ιδιωτικό τομέα, που παρατηρείται συχνά ακόμα και σήμερα, δεν επέτρεψαν (οι δυο αυτοί λόγοι) να αναπτυχθεί ένας υγιής ιδιωτικός τομέας, απαραίτητο στήριγμα στην άσκηση της δασοπονίας, την απασχόληση των δασολόγων, αλλά και την παραπέρα ανάπτυξη του κλάδου. Βεβαίως, δεν βοήθησαν και θεσμοί όπως το ΓΕΩΤΕΕ, αλλά και εδώ μας ανήκει σημαντικό μερίδιο ευθύνης.
• Δευτερευόντως: Η αδυναμία επικοινωνίας του εκτελούμενου έργου στην κοινωνία, η παθητική αποδοχή αρνητικών κυβερνητικών αποφάσεων, οι αδυναμίες του συστήματος εκπαίδευσης και επιμόρφωσης και η σοβαρή υστέρηση σε θέματα εκσυγχρονισμού (τεχνολογία, νομοθεσία, κοινωνικές εξελίξεις κλπ) και βασικών αναπτυξιακών υποδομών (Δασολόγιο, δασικοί χάρτες, κτηματολόγιο).
Μια ευνομούμενη πολιτεία δεν ανέχεται τον παρεμβατισμό. Χρόνια τώρα, στη χώρα μας ο παρεμβατισμός αποτελεί εν πολλοίς τον τρόπο άσκησης εξουσίας. Τα δάση και οι δασικές υπηρεσίες δεν εξαιρούνται. Σύμφωνα με τον Δρ. Γκατζογιάννη «ο ρόλος των ΟΤΑ, του ΠΣ, των Κυνηγετικών Ομοσπονδιών, των Δ/νσεων Γεωργίας κ.ά. είναι ήδη γνωστός, καθώς και ο τρόπος με τον οποίο παρεμβαίνουν. Ο παρεμβατισμός αυτός είναι «χειραγωγήσιμος» και μπορεί εύκολα να αλλάξει, αν σταματήσει ο λαϊκισμός που υπάρχει σε βάρος του δάσους και αν αποκατασταθεί κλίμα εμπιστοσύνης προς τις Δασικές Υπηρεσίες».
Αλλά το σοβαρότερο πρόβλημα ορίζεται από τις εξελίξεις στο χώρο του περιβάλλοντος. Η οδηγία 92/43 ΕΟΚ και το δίκτυο Natura 2000 είναι η αφετηρία των εξελίξεων. Τι ορίζει η οδηγία αυτή;
Η συνέχεια στο επόμενο άρθρο.
Μια πρώτη ματιά δείχνει ότι η οδηγία αυτή όχι μόνο δεν δημιουργεί πρόβλημα στη δασοπονία, αλλά θα μπορούσε ίσως να αποτελέσει και ευκαιρία για μια περιβαλλοντικά προσανατολισμένη διαχείριση των δασών. Όμως την ευκαιρία αυτή κατά ένα μέρος τη χάσαμε, όταν η δημιουργία και χαρτογράφηση του δικτύου Natura έφυγε από την ευθύνη των Δασικών Υπηρεσιών και της δασολογικής επιστήμης και πήγε σε άλλους κλάδους που δικαιολογημένα προσδιόρισαν στη συνέχεια και τις εξελίξεις στο χώρο του φυσικού περιβάλλοντος της χώρας.
Διαβάζοντας τα παραπάνω και γνωρίζοντας ότι η λύση τους αργεί ή θεωρείται χαμένη υπόθεση, όλα τα υπόλοιπα δασοπονικά ζητήματα μοιάζουν ανούσια αν δεν συνδεθούν με τα προαναφερθέντα. Αλλιώς στερούνται βάσης, υποδομής, υποστρώματος.
Σαν την "ανάπτυξη"..
